Sýning Hugsteypunnar Umgerð kallast á við fyrri sýningar tvíeykisins þar sem settar eru fram vangaveltur um eiginleika og gildi verka sem listamenn setja fram. Hvaða huglægu og efnislegu þættir móta listaverk og hvaða hlutverki gegnir samhengið sem verkið er sett fram í? Hugsteypan hefur leikið sér að gamalgrónu orðfæri listasögunnar þar sem skilgreiningum listaverka eftir miðlum er raskað. Sem dæmi má nefna fyrri verk hennar sem ramba á mörkum málverks og ljósmyndar eða stakstæðra skúlptúra og heildrænna innsetninga. Þá hafa sýningar Hugsteypunnar jafnframt komið róti á viðteknar venjur er varða stað og stund listupplifunar áhorfandans. Hvað gerist þegar áhorfendur berja listaverkið augum í fyrsta sinn? Hvað gefur þeim til kynna að yfirleitt sé um eiginlegt verk að ræða? Hvernig nálgast þeir verkið, „taka það inn“, og hvað verður um þá reynslu að sýningu lokinni? Þessi samskipti á milli listamanna og sýningargesta, þar sem gjarnan er flakkað á milli skilnings og misskilnings, hafa verið Hugsteypunni tilefni til margháttaðra rannsókna.

Myndlist er ólíkindatól sem virðist geta innlimað eiginleika úr öllum áttum en skilgreining á fyrirbærinu sjálfu rennur manni þó stöðugt úr greipum. Þessi óvissa knýr áfram leit og leik Hugsteypunnar. Fyrir utan tilvísanir í listasöguna og þau kerfi sem þar er stuðst við hefur teymið í verkum sínum leitað fanga í aðferðum utan myndlistarinnar. Niðurstöðurnar benda einatt í sömu átt; að sama hvaða kerfi við notum þá munu tvær manneskjur aldrei skilja og skynja sama hlutinn á nákvæmlega sama máta. Meðal annars hefur Hugsteypan leitað í rann vísinda þar sem stuðst er við hvers konar mælanleika til tjáskipta. Þótt ekki sé deilt um tölulegar samanburðarniðurstöður vakna spurningar um aðferðirnar sem beitt var til að fá þær fram. Nokkur verka Hugsteypunnar snúa einmitt að þætti rannsókna, úrtaks og úrvinnsluaðferða. Sama er uppi á teningnum í samlíkingu myndlistar við tungumál. Þrátt fyrir að almennt sé gengið út frá því að það sem einn segir sé móttekið og skilið af öðrum mætti færa rök fyrir því að svo sé alls ekki enda skilningur manna á orðum og samhengi mismunandi frá einum einstaklingi til annars. Í myndlist Hugsteypunnar er ekki endilega krafa uppi um að áhorfandinn skilji fyllilega það sem listamennirnir tjá, en þess vænst að hann beri kennsl á tilburði þeirra til tjáningar og leggi sitt af mörkum til þess að móttaka hana eða skynja á eigin forsendum.

Á sýningunni Umgerð einsetur Hugsteypan sér að skoða myndlist bæði frá eigin sjónarhóli sem listamanna en jafnframt með augum áhorfenda. Sýningarrýmið er undirlagt þrívíðri innsetningu sem teygir anga sína um veggi og gólf. Hún byggist á geómetrískri samsetningu úr fjölbreyttum efnivið. Að miklu leyti er um fundin efni að ræða sem gegna alla jafna afmörkuðu hlutverki en innan sýningarsalarins eru þau tekin úr því samhengi og þjóna heildarmyndinni. Þar eru einnig ljósmyndir sem eru undir sömu sök seldar. Þeim er ekki ætlað að standa sem stakar eftirmyndirmyndir neins sérstaks heldur sem partur af hinni óhlutbundnu heild. Áhorfendur geta gengið um sýningarrýmið og virt fyrir sér það sem fyrir augu ber, bæði inn á meðal hlutanna en líka ofan frá svölum sýningarsalarins. Þar með er um ótal sjónarhorn að ræða og eins tekur innsetningin breytingum þar sem mismunandi myndum er varpað yfir salinn. Ennfremur breytist lýsingin frá einum tíma til annars. Hvergi eru merki um nokkurs konar stigveldi, hvorki á milli hinna ólíku miðla og efna, né á milli mismunandi verkhluta. Gestum er boðið að beina sjónum hvert sem er og frá hvaða vinkli sem er í þessari fagurfræðilegu tilraun um skynjun.

Til álita kemur spurningin um framhaldslíf listaverks þegar listamaður sleppir af því hendinni. Hvers konar myndir gera ólíkir áhorfendur sér af verkinu og hvað verður um þær þegar frá er horfið? Er þar með komið að einhvers konar endastöð? Til þess að takast á við þessa pælingu bætist nú virk þátttaka sýningargesta við þá reynslu sem hlýst af því að njóta sýningarinnar í Ketilhúsinu. Hugsteypan hvetur alla sem eru til þess tækjum búnir að taka myndir í innsetningunni á hvern þann máta sem verkið blæs þeim í brjóst. Myndirnar færast með samfélagsmiðlum inn á alvarpið þar sem fólk hefur aðgang að þeim hvar og hvenær sem er og að auki er þeim varpað inn í sýningarrýmið og þær verða þannig aftur hluti af innsetningunni. Þannig vakna spurningar um höfundarhlutverkið; áhorfendur verða höfundar eigin mynda sem eru innblásin af verki Hugsteypunnar og hafa áhrif á það um leið. Í sumum tilvikum verða myndir gestanna ef til vill eina birtingarmynd sýningarinnar gagnvart áhorfendum sem ekki sjá hana með eigin augum. Þannig verður til lagskipt upplifun eins og sama fyrirbærisins, þar sem afstaða milliliðarins hefur sitt að segja.

Viðfangsefni samtímalistamanna sem takast á við óvissuna um kjarna verka sinna, merkingu þeirra og gildi – sem og flækjustigin sem blasa við áhorfendum við lestur þeirra og túlkun – beinast öll í sömu átt. Þegar allir þessir þættir eru á reiki dúkkar hin óþægilega spurning upp um hvers virði þetta umstang sé yfir höfuð? Ef listamaður hefur enga stjórn á því hvernig áhorfandi móttekur eigin verk og þau kunni í besta falli að verða misskilin, hvað drífur þá myndlistina áfram? Svörin við því marka hið gráa svæði listsköpunar nú á dögum. Enn ríkir einhvers konar tiltrú á að listamenn og áhorfendur geti mæst í verkinu og uppskorið við það eitthvað sem skiptir máli og fæst ekki með öðrum leiðum. Að listaverkið verði eins konar millistykki eða fjöltengi sem sköpunarkraftur og sköpunargleði streyma um. Til þess að svo megi áfram vera þurfa listamenn og áhorfendur að gangast við því að myndlist sé leikur sem þess virði sé að leika. Hún er fjöreggið sem tröll í þjóðsögum kasta sín á milli og hafa af því mikla unun en brotni það verður það þeirra bani. Listin þrífst því aðeins að listamenn og áhorfendur haldi henni á lofti. Hugsteypan kastar nú egginu til áhorfenda og forvitnilegt verður að sjá hverju þeir kunna að svara.

Markús Þór Andrésson